PANAGIA MESOCHΟRÍTISSA (ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ), MALES, KRETA

Het is maandagochtend, eind september. Ik sta in het zuiden van Kreta op mijn balkon dat plots begint te trillen. Ik ben van plan naar het dorpje Máles te gaan, zo'n 15 kilometer de bergen in, om het Byzantijnse kerkje Panagía Mesochorítissa te bezoeken. Ik begrijp echter direct dat het om een aardbeving (seismós) gaat, hoewel het pas de tweede keer in mijn leven is dat ik die meemaak (De eerste keer was Roermond 1992). 

Het epicentrum ligt zo'n 50 km bij ons vandaan en daar, met name in het dorp Arkalochóri, blijkt de schade aanzienlijk. Een kerkrestaurateur wordt door de instortende kerkkoepel dodelijk getroffen en zeven van de tien huizen raken onbewoonbaar. De zwaarte van de schok, 5.8 Richter, is behoorlijk en houdt ook mijn naaste omgeving bezig. Er is echter geen schade en een uur later vertrek ik toch naar Máles.

Ik wandel door de nauwe, stijgende, straatjes naar boven en ik vind het kerkje snel. Hoewel het hekje en de kerkdeur dicht lijken, vertellen drie dorpelingen dat de sleutel in de deur steekt en dat ik zo naar binnen kan. Het klopt en dat vind ik best bijzonder. Vele, zo niet alle, kerken op Kreta zijn vaak op slot. een zoektocht naar (iemand met) de sleutel is dan al een activiteit op zich.

Het kerkje Panagía Mesochorítissa (Παναγία Μεσοχωρίτισσα) is één van de belangrijke Byzantijnse monumenten in (zuid-)oost Kreta. Haar feestdag is 21 november, de Opdracht van de Moeder Gods (Τα Εισόδια της Θεοτόκου). 

Het gebouw is een eenbeukige kerk die naar het westen verlengd is. De oorspronkelijke muurschilderingen werden bij de uitbreiding overgeschilderd en de schilder voegde in het westelijk deel twaalf voorstellingen uit het leven van de Moeder Gods toe.

 

Uit de inscriptie boven de westelijke deur blijkt dat de nieuwe muurschilderingen dateren uit 1431-1432. De stijl is kenmerkend voor de lokale stijl in de eerste helft van de vijftiende eeuw in deze regio.

De oudste muurschilderingen, in het oostelijk deel van de kerk, behoren tot de tweede helft van de veertiende eeuw, tot de Palaiologen stijl. De huidige toestand van de muurschilderingen is helaas niet goed, het laatste onderhoud is al van een tiental jaren geleden.

Na mijn uitgebreide bezoek aan dit bijzondere kerkje, dat ik in alle rust kon bezoeken, reed ik weer terug naar het door naschokken geteisterde gebied. Terug naar de harde werkelijkheid. 

 

HEILIGE PORFIRIOS KAFSOKALIVITIS († 1991)

Gisteren, 2 december, was het de feestdag van de Heilige Porfírios Kafsokalivítis. Tijdens zijn leven was hij een bescheiden en nederige monnik. Ik schreef over hem in mijn blog in 2015: "De nederige Heilige Porfírios wilde niet dat zijn graf een bedevaartplaats werd. Dat graf is dan ook al lang geleden geruimd om plaats te maken voor een andere monnik. Zijn heilige relikwieën rusten op een ontoegankelijke plek." Van zijn tijdelijke graf kende ik slechts één foto en dat vond ik al heel bijzonder:

1 December, een dag voor zijn feestdag, kwam daarin tot mijn verrassing verandering. Giorgos publiceerde (voor mij) nog vier onbekende foto's. Terugkijkend vind ik het (ook historisch) fijn dat die foto's gemaakt zijn en bewaard gebleven zijn. Daarom neem ik ze hier over.

De foto's van het tijdelijke graf dateren uit de zomer (juli) 1992, een half jaar na het overlijden van de Heilige Porfírios, I.S. Kafsokalívia, Agion Oros. Δόξα τω Θεώ!

Zie ook: Noiazomai

40 - AGION OROS EN LIMNOS/ΛΗΜΝΟΣ: ZONSONDERGANG/HΛIΟΒΑΣIΛΕΜΑ, DEEL 2/2

De zon vanaf de westkust van Limnos achter de majestueuze Athosberg zien verdwijnen is een bijzondere gebeurtenis. 

In teksten van oude Griekse en Romeinse schrijvers staat zelfs te lezen, dat twee keer per jaar, tijdens de zonnewende op 21 december en 21 juni, de schaduw van de hoge Heilige Berg geprojecteerd werd over de zee tot op de markt van Mírina, omdat de zon dan precies achter de top van de berg ondergaat. 

Helaas heb ik dit niet zelf kunnen vaststellen, ook al was ik op 21 juni in Mírina. Zie ook mijn foto's. Natuurlijk is de precieze plek waar je staat van belang en niet te vergeten het zicht. Maar de moderne bebouwing maken het vinden van die juiste plek niet gemakkelijk.

Merkwaardig vind ik wel nog de beschrijving hierover in mijn ROAD-editions kaart van Limnos. Daarin is sprake van 21 mei en 21 juli.

39 - AGION OROS EN LIMNOS/ΛΗΜΝΟΣ: ZONSONDERGANG/HΛIΟΒΑΣIΛΕΜΑ, DEEL 1/2

Als ik in Griekenland wandel doet iets mij altijd wel aan de Heilige Berg Athos denken. Vorige maand was dat plotseling heel concreet. Ik liep met mijn vrouw A midden op de dag over de 'periferiakó' van Mírina (hoofd'stad' van het eiland Limnos), van het dorp naar ons appartement. De zon brandde heerlijk aan een stralend blauwe lucht. Plotseling verscheen een nogal vage donkere verkleuring aan de rand van de zee, het zicht was niet echt helder: de Athosberg. Hij was voor mij bijna alleen met het blote oog waarneembaar, in ieder geval nauwelijks voor mijn eenvoudige fotocamera. Maar ja, de afstand is dan ook bijna zestig kilometer!

Bij een ondergaande zon, wist ik, kon ik meer succes hebben. En ja, vanaf het terras van restaurant To Kíma zag ik hoe de lucht achter de Heilige Berg rood kleurde en de Berg zelf zich langzaam maar zeker liet zien. Een prachtige ervaring! Het blijkt immers niet altijd prijs te zijn, zo heeft de ervaring inmiddels geleerd. Een beetje helder weer zonder (al te veel) wolken is zeer gewenst.

38 - HET KERKJE PANAGIA KAKAVIOTISSA/Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΚΑΒΙΩΤΙΣΣΑ OP LIMNOS

Op het Griekse eiland Límnos werd zaterdag 8 augustus al een voorschot genomen op het grote Panagíafeest van 15 augustus. Toen ik dit las gingen mijn gedachten direct terug naar de zomer van 2013, toen ik een bezoek bracht aan deze bijzondere plek.

Om de verwachte hitte voor te zijn, beginnen mijn vrouw A en ik vroeg in de ochtend aan onze wandeling door de Kákavosbergen in het zuidwesten van het eiland Límnos. Doel van deze tocht is het kerkje van de Panagía Kakaviótissa. Het laatste gedeelte van het traject is flink klimmen over een mooi monopáti dat in het eerste gedeelte trappen heeft die met Europese subsidie zijn aangelegd. Het kerkje en de locatie zijn de inspanningen meer dan waard: een spectaculaire plek, in en onder een ogenschijnlijk ontoegankelijke rots.

Vier muren zonder dak is alles wat er over is van een klooster dat sinds 1305 behoorde tot een metóchi van het Megístis Lávrasklooster. In dat jaar namen monniken die tot het klooster behoorden, hun toevlucht tot het kerkje om zich te beschermen tegen de aanvallen van de Turken. 

De monniken kwamen van het nabij gelegen eilandje Agios Efstrátios (Grieks: Άγιος Ευστράτιος), dat door een chrysobul (decreet) van de Byzantijnse keizer Vasílios de Bulgarendoder in 1021 eigendom geworden was van I.M. Megístis Lávras. Het eilandje kreeg toen de naam 'Eiland van de jongeren', omdat er zoveel jonge monniken verbleven. Het Lávrasklooster bezit nog steeds een groot deel van de grond van het eiland en verhuurt die aan de lokale bevolking.

Panagía Kakaviótissa heeft als feestdag de dinsdag na Pasen, Heldere dinsdag en ook dus 15 augustus. Op deze dag wordt in het kerkje de Goddelijke liturgie gevierd in aanwezigheid van de ikoon van de Panagía. Bewoners van een naburig dorp, die haar door het jaar bewaren, brengen haar dan naar boven. De laatste monnik van de metóchi, zo vertelt het verhaal, vertrouwde de ikoon in een ver verleden toe aan een herder van het dorp, voordat hij zelf naar de Agion Oros vertrok. De Panagía Kakaviótissa-ikoon is een Παναγία Ρόδον το Αμάραντον-ikoon, de niet-verwelkende Roos.

37 - HEILIGE PANTELEIMONKERK, THESSALONIKI/ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΗΚΗ

Vandaag is het de feestdag van de Heilige Panteleïmon/Άγιος Παντελεήμων, de beschermheilige van artsen en vroedvrouwen. Daarom wil ik iets zeggen over een bijzondere kerk die aan hem gewijd is. 

Na twee à drie minuten lopen van het Mount Athos Center (Αγιορειτική Εστία) in Thessaloníki sta je voor de laat-Byzantijnse kerk van de Heilige Panteleïmon. De architectuur en de decoratie wijzen op de laat dertiende/vroeg veertiende eeuw en vermoedelijk ook naar de oorspronkelijke functie. De kerk kreeg pas in 1912 de naam van de heilige, na de val van het Ottomaanse rijk. Ze behoort tot het UNESCO werelderfgoed.

De kerk wordt geïdentificeerd met het katholikon van het Byzantijnse klooster Theotókos Perivléptos, dat ook bekend staat als het klooster van Kir Isaak (Κυρ Ισαάκ), naar zijn stichter, de Metropoliet van Thessaloníki Jacobus (Ιάκωβος) (1295-1314), later de monnik Isaak. In de Ottomaanse tijd 1568/1571 werd de kerk een moskee. Ze kreeg de naam Ishakiye Camii (Moskee van Isaak). Een mooie verwijzing naar de stichter dus.

Een tegenargument voor de genoemde identificatie pleit voor de theorie dat de kerk al rond 1500 een moskee werd en dat ze werd vernoemd naar de kadi (rechter) van de stad, Ishak Çelebi. Maar dit argument is niet echt sterk, ook niet omdat er op een belangrijke plaats een muurschildering van Jacobus de Godsbroeder (Ιάκωβος ο Αδελφόθεος) is aangebracht, een verwijzing toch wel naar de Metropoliet en stichter.

Bij de Kerk van de Heilige Panteleïmon zijn uit de Ottomaanse tijd nog een marmeren fontein en de basis van een verwoeste minaret te zien.

Bron: Culture.gr

36 - MARIANNE FREDRIKSSON: DE ICONENSCHILDERES

De Zweedse schrijfster Marianne Fredriksson (1927-2007) schreef twintig jaar geleden een prachtig kort verhaal getiteld 'De iconenschilderes'. Over het schilderen van ikonen, over mystiek. Het is een verhaal, over Elsa Katarina, om te bewaren:

Bron: Margriet 2000